Michiel Bartels (Archeologie West-Friesland)

Een opgegraven houten schuilkerk in de gemeente Koggenland was in 2015 het toneel voor een wel heel bijzondere gebeurtenis. Op dezelfde plek waar twee eeuwen eerder in de Tachtigjarige Oorlog (16e-17e eeuw) katholieke missen werden gehouden vond opnieuw een kerkdienst plaats, bovenop de archeologische resten. ‘Archeologie zoals het hoort te zijn’ volgens Michiel Bartels van de Archeologie West-Friesland. Vanaf een opgraving op Texel vertelt hij aan Archeologie Leeft hoe dit bijzondere project tot stand kwam.

DOOR BARBARA OOSTERWIJK

Bekijk hier het #archeosucces van de schuilkerk.

Wie is op het idee gekomen voor dit project?
Het idee voor de kerkdienst is gekomen van de Historische Stichting Oud Obdam-Hensbroek. Het was echt een samenwerkingsproject. De locatie van de schuilkerk is destijds ontdekt door de Historische Vereniging Obdam-Heemsbroek. Daar zat een archivaris bij, die zei: ‘Daar moeten we gewoon een keer gaan kijken’. Ze hadden zelf al een kleine proef opgraving gedaan en vervolgens ons als archeologische dienst erbij gehaald. Het terrein werd bedreigd door de tulpenteelt en andere diepgravende activiteiten. We wilden er een proefonderzoek van maken, alleen hadden we geen geld en geen personeel. Toen hebben we aan Saxxion gevraagd of ze hun field school daar wilden houden. En dat hebben ze gedaan.

Hoe kwam het idee tot stand?
Het idee kwam van de stichting en de Sint Victors parochie. Die hebben natuurlijk de beroemde voetbalpastoor, Paul Vlaar. Die werd tijdens het WK door de bisschop terug gefloten dat hij niet zo populair moest doen. Op de resten van de schuilkerk heeft Pastoor Vlaar toch nog een eenmalig optreden verzorgd. Daar kwamen opeens bij 100 parochianen op af! En dat was voor mij eigenlijk zoals archeologie hoort te zijn. Dat je publiek, dat je normaal niet bereikt, op een hele andere manier aanspreekt.

Wat was de samenstelling van het publiek? Waren er dan ook bijvoorbeeld voetbalfans?
Nee hoor, want toen hadden we het WK al lang verloren. Het waren voor die zondag vooral mensen uit de buurt met een katholieke achtergrond. Maar we hebben op de vrijdag ook nog een open dag voor iedereen gehouden. De kerkdienst was echt de slagroom op de taart.

Waren die mensen ook echt geïnteresseerd in de archeologie?
Ja! Ze vonden het reuze spannend dat ze in hun oude kerk zaten. De katholieke geloofsgemeenschap is in de 17^e/18^e eeuw natuurlijk enorm in de verdrukking geweest. Eigenlijk hebben ze pas na Napoleon weer hun plekje terug gekregen. Maar die verdrukking is op het West Friese platteland tot een jaar of twintig geleden behoorlijk voelbaar geweest.

Is er een grote katholieke gemeenschap?
Er zijn nog steeds protestante en katholieke voetbalverenigingen en die piekeren er niet over om samen te gaan. Het ene, bijvoorbeeld Lutjebroek, is katholiek en wat er naast ligt, Hoogkarspel is protestant en zo wisselt het elkaar af.

RTV Noord Holland heeft een rapportage gedaan. Was er nog meer media aandacht?
Ja, vooral op radio Noord Holland. Ze willen altijd een beetje maatschappelijk relevante archeologie en erfgoed in een mooie omgeving. Daarbij scheen hier twee weken lang alleen maar de zon. De opgraving lag in een prachtige grazige wei en er kwamen prachtige mooie vondsten uit. En niemand had verwacht dat er 10 centimeter onder het gras een kerk tevoorschijn zou komen. Of wat er dan nog van over was.

Wat is er tijdens de opgraving allemaal gevonden?
Het is een grote houten kerk geweest die op wat wij noemen ‘poeren’ of gemetselde consoles, daar lagen balken op en daarbovenop was van houten planken een grote kerk getimmerd. Van die kerken zijn er nog wel een aantal over in Noord Holland, in West Zaan en Koog aan de Zaan. Maar je verwacht niet zoiets aan te treffen. Je denkt: ‘Zo’n schuilkerk, daar hebben ze gewoon een oude houten schuur voor genomen. Daar zet je een altaar in en een paar kerkbanken en dan wordt daar de mis gedaan’. Maar er is dus een heel apart nieuw gebouw gemaakt. We hebben zelfs nog een rapport van de schout van Alkmaar, dat bericht dat er in de kerk werd ingebroken door een roversbende! Die stal van alles en knevelde de pastoor en dienstmeid. Omdat die buit werd terug gevonden en beschreven in dit rapport, weten we exact wat er nog meer in de schuilkerk aanwezig was. Een zilveren kandelaar, gouden hangers, bloedkoraal, munten en koffieservies. Prachtig als archeologie het verleden zo aan het licht brengt.