Kris Förster (cultuurwetenschapper & programmamaker)

Zijn interesse voor geschiedenis begon toen hij als kind historische boeken, zoals die van Thea Beckman, verslond. Kris Förster: ‘Ik weet nog hoe ik echt het verhaal in werd gezogen, alsof ik even voor een paar uur iemand anders was’. Förster’s brede interesse in geschiedenis en cultuur zorgde ervoor dat hij cultuurwetenschappen aan Universiteit Maastricht ging studeren. Daarna ging hij aan de slag als bureauredacteur en onderzoeker bij een erfgoedstichting. Toen hij tijdens een restauratieproject van een kasteelruïne gevraagd werd om ook de communicatie te doen, ontdekte Kris een passie voor de combinatie van communicatie en erfgoed.

DOOR DONNA DIEPERINK

Förster: Dit was in 2001, websites waren nog helemaal nieuw in die tijd. Ik had totaal geen ervaring in communicatie, maar bleek het heel erg leuk te vinden. Inmiddels heb ik al vijftien jaar mijn communicatiebedrijf KFinHeritage. Langzaam begon ik ook audiovisuele content voor klanten te maken, bijvoorbeeld voor musea. In 2009 leerde ik Robin Peeters kennen, met wie ik vervolgens in opdracht van de provincie ‘Expeditie Limburg’ maakte, een Nederlandse variant van het Britse programma ‘Time Team’. We wilden geschiedenis en archeologie op aansprekende wijze voor een nieuw voetlicht brengen bij het publiek. Nu tien jaar later, zijn we bezig met een nieuw seizoen Expeditie, dat hopelijk eind 2019 zal verschijnen. Ditmaal zal het een online programma worden, met jongere presentators, gericht op een jonger publiek. Ook gaan we niet meer alleen maar archeologie behandelen, maar meer geschiedenis in het algemeen. Maar de basis is nog steeds hetzelfde: spannende verhalen over het verleden vertellen!

Hoe doe je dat, een spannend verhaal over het verleden vertellen?
Ik denk niet dat er een blauwdruk is. Maar de basis is altijd het wetenschappelijke onderzoek dat is gedaan. In de archeologie zijn dit doorgaans dikke rapporten met een heleboel jargon en analyses. Vervolgens kijk je naar je publiek. Wie zijn zij? Waar kunnen zij zich aan spiegelen? Aan de hand daarvan kies je onderwerpen uit het onderzoek om voor publiek uit te lichten. Deze onderwerpen moeten nieuwsgierigheid wekken en vragen oproepen. Daarbij moet je ervan uitgaan dat je publiek meestal nauwelijks iets weet over geschiedenis.

Ik denk dat het belangrijk is om te beseffen dat publiekspresentaties draaien om een goed verhaal, de geschiedenis komt op de tweede plek. Kijk maar naar tv-series zoals Vikings. Het gaat over intriges, machtslust en menselijke emoties. Dat het verhaal zich in de Vikingtijd afspeelt is maakt het interessanter, maar is wel secundair. Door het goede verhaal denken mensen: goh, die Vikingen waren eigenlijk niet zo anders dan wij. Dat wil je uiteindelijk bereiken. Hoe interessant wij als historici of archeologen ons onderzoek ook vinden, we moeten er rekening mee houden dat anderen vooral geïnteresseerd zijn in mensen, in plaats van in vondsten of literaire bronnen. Ik heb ooit gelezen dat zeventig procent van onze gesprekken gaan over andere mensen, dat zegt toch wat?

Kun je eens laten zien hoe je zo’n spannend verhaal zou vertellen
Neem bijvoorbeeld deze vondst (red. Förster pakt een vuurstenen vuistbijl op). Je kunt het verhaal over deze vuistbijl op twee manieren vertellen. Een archeoloog vertelt: ‘Dit is een vuistbijl uit het Paleolithicum, gemaakt van vuursteen uit de Rijckholt mijnen, want dat kan ik zien aan de kleur en de datering. Rijckholtvuursteen  werd verhandeld door grote delen van Noord-west Europa. Hij werd gebruikt om te snijden, hakken en zagen.’ Zo’n verhaal is voor een archeoloog heel interessant, maar het doet vrij weinig met de gemiddelde mens. Het is informatie. Wat je moet doen is die informatie verpakken in een evocatief verhaal dat mensen pakt. Bijvoorbeeld: ‘Vuursteen was het goud van de steentijd. Iedereen wilde vuursteen hebben. Zonder kon je niet overleven.’. Kris pakt zijn Iphone erbij. ‘Zoals de Iphone nu state of the art technology is, was deze vuursteenbijl dat in die tijd. Het was van onschatbare persoonlijke waarde voor de mensen toen, zelfs zo waardevol dat mensen hiervoor weken te voet door Europa reisden. En mijnwerkers hun leven riskeerden om het vuursteen te winnen.’ Dan wordt het meer dan alleen maar een stuk steen, snap je?

Ik merk ook dat je stem bij het vertellen van de tweede versie een beetje lager werd.
Absoluut. Het gaat er niet alleen om wat je vertelt maar ook hoe je het vertelt. En daar hoort je presentatie dus net zo goed bij. Je wilt niet zo zeer informatie over brengen, als wel een gevoel. Je wilt mensen laten voelen wat de mensen toentertijd hebben gevoeld. Pas dan gaat het leven!

Waarom denk je dat het ‘emotionele aspect’ in de publieksarcheologie nog niet zo veel wordt ingezet?
Archeologen vinden objecten die de tand des tijds hebben overleefd, zoals steen en aardewerk. De sprong die je moet maken om je in te leven in de mensen die dat steen en aardewerk gebruikten, is groter dan bijvoorbeeld voor historici die primaire bronnen, zoals teksten, tot hun beschikking hebben. Hoe persoonlijker de objecten waarmee je werkt, hoe makkelijker je in de hoofden van de mensen van vroeger kunt kijken. Daarmee is overigens niet gezegd dat archeologische objecten dat niet kunnen. Neem bijvoorbeeld een kommetje dat in een graf wordt gevonden. Direct worden er vragen opgewekt als: waarom werd dit kommetje in het graf geplaatst? Heeft er eten in gezeten? Wat zegt dit kommetje over hoe mensen vroeger over de dood dachten? Daarom zeg ik: als je je met publieksarcheologie bezighoudt, zoek dan naar de voorwerpen die de meeste vragen opwekken.

Maar als je te veel fantasie gebruikt, is het geen wetenschap meer.
Archeologie is wetenschap, maar publieksarcheologie is die wetenschap met onderbouwde interpretatie aan je publiek overbrengen. Je kunt niet zeggen: ik vertel de persoonlijke verhalen gewoon niet, vul het zelf maar in. Als je aangeeft wat feitelijk is en wat interpretatie, blijf je trouw aan de wetenschap maar kun je het publiek tegelijkertijd meenemen naar het verleden.