Treasures from the Wreck of the Unbelievable

Tien jaar geleden ontdekten archeologen op de bodem van de Indische Oceaan een 2000 jaar oud scheepswrak vol met kostbaarheden. Edelstenen, kolossale beelden, gouden munten, spectaculaire sieraden. Honderden objecten werden opgedoken en gerestaureerd. Althans, dat is het verhaal dat kunstenaar Damien Hirst ons vertelt. 'Somewhere between lies and truth lies the truth', aldus het motto van de tentoonstelling.

Cross over

Verdeeld over twee locaties in Venetië, Punta della Dogana en Palazzo Grassi, was van april tot begin december 2017 de nieuwste tentoonstelling van Britse kunstenaar Damien Hirst te zien. Hirst, bekend om zijn over the top en larger than life kunstwerken, vertelt ons het verhaal van de slaaf Amotan. Deze weet zichzelf vrij te kopen en gedurende zijn leven een immens fortuin te vergaren. Een groot deel van zijn geld stopt hij in de aanschaf van de meeste prachtige beelden van zilver, goud, brons en edelsteen, marmeren fonteinen, zilveren en gouden sieraden en allerlei gebruiksobjecten. Aan boord van Amotan’s schip de Apistos (uit het Grieks vertaald de ‘Ongelooflijke’), worden de objecten de Indische Oceaan over gevaren richting hun nieuwe onderkomen, een tempel die Amotan speciaal liet bouwen.

Maar onderweg komt het schip in een storm terecht en zinkt het, samen met z’n inhoud, naar de zeebodem voor de kust van het huidige Oost-Afrika. Pas 2000 jaar later, in 2008, wordt de site ontdekt door archeologen.

In de tentoonstelling is  een film te zien van hoe alle objecten door duikers voorzichtig boven water worden gehaald. In 2017 werden zij een half jaar tentoongesteld in Venetië, waar ook het verhaal van de herkomst van de objecten en de archeologie verteld wordt. Je hoort archeologen praten over de bergingsactie en het belang van de gevonden objecten.

Een klein detail: de gehele tentoonstelling is onecht. Alle objecten zijn met technische perfectie door Hirst en z’n team gemaakt en zijn niet 2000 jaar, maar hoogstens een paar jaar oud. Zelfs de ‘schade’ die de objecten hebben geleden, zoals een missende arm of afgebroken stukjes en het koraal waarmee een groot deel van de collectie bedekt is, is niet echt.

Maar dat betekent niet dat Hirst niet goed heeft gekeken naar de archeologie. De tentoonstelling laat objecten zien uit allerlei verschillende tijden en gebieden. Ze zijn nep, maar wel goed nep. Er zijn zogenaamde sieraden uit Afrika, boeddha’s uit Azië, Griekse en Romeinse munten, Oosterse kunst, Egyptische farao bustes, potjes, bestek, borden en andere gebruiksvoorwerpen zoals die veelal worden gevonden bij opgravingen in Griekenland en zelfs een Azteekse stenen kalender. Elk object wordt tentoongesteld met een bijschrift dat het verhaal vertelt van het object. Niet het ‘echte’ verhaal, maar wel een archeologisch en chronologisch correct verhaal over de herkomst van dit soort objecten.
Mythes, zoals die van Medusa, de Cyclopen, Hydra, Laocoon, de Amazones, maar ook eenhoorns zijn met elkaar verweven en op directe of indirecte manier door Hirst gebruikt. Zelfs het schild van Achilles, dat door Homerus in de Illias wordt besproken, zou zij gezonken naar de zeebodem.

Een aantal objecten hebben weinig ‘archeologisch’. Zoals de beelden van Mickey Mouse en Goofy en een zilveren Transformer (uit de Amerikaanse filmhit Transformers), bedekt in koraal. Ook zijn er portretten van de kunstenaar zelf te zien, evenals van bekende popartiesten. Doet dat af aan de geloofwaardigheid van de tentoonstelling? Zeker. Maar het zet wel aan tot denken over wat wij nu zouden overleveren aan onze nabestaanden. Wat zou er overblijven van onze cultuur? Wat zouden archeologen tweeduizend jaar na ons bestaan van ons terug vinden? Wellicht niks meer dan de ‘legendes’ van Mickey Mouse en Goofy.

Treasures from the Wreck of the Unbelievable is bovenal de droomopgraving en -tentoonstelling van elke archeoloog. De tentoonstelling heeft dan ook 50 miljoen gekost, een bedrag waar ‘echte’ archeologen voor een tentoonstelling alleen maar van kunnen dromen. Het is de Underwater fantasy van Damien Hirst, kopte de New York Times. Een fantasie zal het altijd blijven, want de kans dat een dergelijke vondst ‘echt’ door archeologen wordt gedaan is nihil. Maar dat maakt niet uit. Hirst heeft aan miljoenen mensen laten zien hoe mooi en interessant ons verleden, én de archeologie, kunnen zijn.